Bağımlılık tedavisinde, vücudun maddeden arınma sürecinin yanı sıra; kişinin yaşamının da yeniden düzenlenmesi gerekir. Bunun nedeni, alkol ve maddenin kişinin hayatını pek çok açıdan değiştirmesidir. Örneğin; iş, eğitim, aile ve arkadaş ilişkileri gibi alanlarda bozulmalar giderek artmıştır. Kişi kendisine olan güveni kaybetmeye ve kendisini yalnız hissetmeye başlamıştır. İşte bu noktada sosyal destek devreye girer. Sosyal Hizmet Uzmanı, bağımlı kişinin hayatına alkol/ madde girmeden önce yapabildiklerini; yeniden başarabileceğini gösterir. Tedavi süreci boyunca kişiyi destekler ve motive eder. Boş zamanın değerlendirilmesini ve kişinin becerilerine uygun etkinliklerin gerçekleştirilmesi için planlamalar yapar.

Bağımlılık bilindiği üzere sık tekrar eden bir rahatsızlıktır. Kişinin boş vakti fazlaysa hastalığın tekrar etmesi daha sık görülür. Bu durumda boş vaktin değerlendirilmesi tedavi sürecinde büyük önem taşır. Sosyal hizmet uzmanları, bağımlı kişinin sosyal hayata yeniden kazandırılmasına yardımcı olur. Kişiye eğitim desteğinin sağlanması, meslek edindirme kurslarına yönlendirilmesi ve hobilerinin desteklenmesi gibi çeşitli alanlarda kişinin sosyal hayatta yeniden aktif rol oynamasını sağlar. Aynı zamanda kişiyi takip ederek uyum sürecindeki performansını değerlendirir. Böylelikle, kişinin tedavi sürecine bağlılığı arttırılarak tedavisinin başarılı bir şekilde devamlılığı sağlanmış olur.

Bağımlılık, içerisinde biyolojik, psikolojik ve sosyal unsurları barındıran toplumsal bir sorundur. Bu sorunun çok boyutlu olması, çözüme yönelik atılan tekil adımların başarılı olmasını zorlaştırmaktadır. Bu sebeple bağımlılık alanına dair kalıcı çözümler geliştirmenin yolu multidisipliner çalışma alanlarının artırılmasından geçmektedir. Bu multidisipliner çalışmalar içerisinde bulunan uzmanlar, bireye, bireyin çevresine, bireyin içinde bulunduğu sistemin yapısına odaklanmalı ve bütüncül bir iyileşmeyi planlamalıdır. Sosyal hizmet uzmanları da bu multidisipliner çalışmalar içerisinde bütüncül iyileşme için oldukça önemli roller üstlenmektedir.

Sosyal hizmet mesleği mikro (birey, birey ve ailesi), makro (toplum) ve mezzo (komşu, arkadaş, tedavi grubu) boyutlarda bireylerin iyilik hallerini artırmayı amaçlar. Bu amacı gerçekleştirirken özellikle arabuluculuk, danışmanlık, hizmetler arasında aracılık ve savunuculuk rollerini kullanan sosyal hizmet uzmanları müracaatçının toplum içerisinde psikososyal açıdan işlevselliğini artırarak sürdürmesi için mücadele ederler.

Bağımlılık alanında çalışan sosyal hizmet uzmanlarıysa öncelikle bağımlı birey, ailesi ve sosyal risklerine yönelik ayrıntılı bir değerlendirme yapar. Bu değerlendirmeyi tedavi ekibiyle paylaşır. Gerçekleştirilen bu değerlendirme sonrasında, bağımlı bireyin hayatında yer alan ve bağımlılığına etki eden psikososyal unsurlar belirlenir ve bu unsurlar üzerine müdahale stratejileri geliştirilir. Müdahaleler kişiye özgüdür, danışanın bulunduğu yerden başlar ve danışanın iyilik haline en hızlı etki edebilecek şekilde planlanır.

Örneğin Türkiye Yeşilay Cemiyeti’nin ayakta psikososyal destek hizmeti olan Yeşilay Danışmanlık Merkezi'nde (YEDAM) görev yapan sosyal hizmet uzmanları, yukarıda bahsi geçen kapsamlı değerlendirmeyi yaptıktan hemen sonra, Sosyal Risk İndeksi (SORİ) ile danışanın sosyal risk ve ihtiyaçlarını niceliksel olarak ölçer. Bireyin sosyal katılımını sağlamak, sosyal ihtiyaçlarını karşılamak, sosyal hayatına yönelik düzenleme yapmak, danışmanlık süreci yürütmek amacıyla Sosyal Çalışma Matriksine (SÇM) uygun olarak müdahale planını oluşturur ve uygulamaya başlar. Bu süreç içerisinde danışanı sosyal rehabilitasyon çalışmalarına yönlendirilir. Sosyal hizmet uzmanları planlamış olduğu tüm bu müdahale adımlarının niteliğini artırmak ve hızlı bir şekilde sonuç alabilmek için kurumsal iş birlikleri geliştirir. Bu müdahale süreci içerisinde belirli aralıklarla danışanın sosyal riskleri üzerine değerlendirme yapar ve müdahalelerin, sosyal risklerin azalması ve artması üzerindeki etkisini aylık olarak Sosyal Risk İndeksi (SORİ) aracılığıyla izler.

Bağımlılık çok yönlü sosyal sorunları içermesi sebebiyle çok boyutlu, bütüncül ve kapsamlı bir analiz ve izleme sürecini gerekli kılar. Sosyal hizmet uzmanı da dinleme becerisi, gizlilik ilkesi, güven ilişkisi, onay ve kabul, değerlendirme, tedavi planlama, hedef oluşturma ve devamlı takibi ile destek sürecini yürütür.

Bağımlılık, biyopsikososyal müdahale gerektiren bir beyin hastalığıdır. Bağımlılık tedavisinin bir parçası olan sosyal müdahale, bağımlı bireyin içinde bulunduğu sosyal çevrenin yeniden yapılandırılmasında ve tedavi sonrasında topluma uyum sağlama süreçlerini kapsamaktadır.

Bağımlılık tedavisinde iyileşmenin sürdürülebilmesi için bireyin yaşam biçimini değiştirmesi ve yeni beceriler kazanması vurgulanmalıdır. Bu bağlamda geniş kapsamda ele alınabilecek bir kavram olan boş zamanı değerlendirme aktiviteleri karşımıza çıkmaktadır. Hobiler, spor, sosyal ve kültürel etkinlikler bağımlılık durumundan uzaklaştıran boş zamanı değerlendirme aktiviteleri arasında yer almaktadır. Boş zamanın iyi değerlendirilmesi başta madde, alkol, sigara kullanımını ve diğer bağımlılıkların da önlenmesinde önemli bir konumdadır. Bağımlılık tedavisinde boş zamanı değerlendirme aktivitelerinin önemi bilimsel çalışmalarla da desteklenmiştir.

Sosyal olarak yeniden bütünleşme, rehabilitasyonun önemli bir bileşenidir. Bireyin sosyal işlevselliğinin artırılması ve toplumla yeniden bütünleşmesi, bağımlılık olgusundan uzak bir yaşam için önemli bir adımdır. Biyopsikososyal bir hastalık olarak tanımlanan bağımlılık, tıbbı tedaviyle birlikte sosyal uyum programlarının içinde yer alan boş zamanı değerlendirme aktivitelerinin varlığıyla başarıya ulaşabilecek bir süreci oluşturmaktadır.